Η Κατάρα της Αθηνάς

Η Κατάρα της Αθηνάς

 

Περί του βιασμού του μνημείου εκείνου που στέκει εκεί, στον Ιερό βράχο 2.500 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων φώτισε και ενέπνευσε μυαλά και πνεύματα, ο λόγος.

Περί του βιασμού του μνημείου εκείνου που στέκει εκεί, ψηλά, αγέρωχο, υπερήφανο όσο κι αν στον χρόνο μέσα του φέρθηκαν ποικιλοτρόπως έως και σαδιστικά, ώστε πιο «ταιριαστό» να μοιάζει με το εκάστοτε περιβάλλον και περίοδο και τον εκάστοτε κατακτητή… 

 

Το 27 π.Χ., κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, στα ανατολικά του Παρθενώνα χτίζεται μικρός ναός αφιερωμένος στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο και στη Ρώμη. Ευτυχώς ενώ σε άλλα ιερά έγιναν πολλές λεηλασίες και καταστροφές από τους Ρωμαίους, η Ακρόπολη δεν έχασε ποτέ τίποτα από το μεγαλείο και τη λάμψη της. 

 

Τον 3^ο αι. μ.Χ. με την επιδρομή των Ερούλων ο ναός πυρπολείται με αποτέλεσμα σύμφωνα με τη διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως Βασιλική Ελευθερίου, την πρόκληση  τεράστιων φθορών στον τοίχο του σηκού. 

 

Αργότερα με την επικράτηση του Χριστιανισμού, και κυρίως μετά τον 6^ο αι. μ.Χ. το τοπίο  πρέπει να συμμορφωθεί εκ νέου με την εποχή . Ο ναός, εκεί που  πρότερα λατρευόταν η Θεά Αθηνά με όλες εκείνες τις ιδιότητές της που σχετίζονταν με την πόλη, ως Πολιάς, ως Παρθένος, Παλλάς, Πρόμαχος, θεά του πολέμου, Εργάνη, θεά της χειρωνακτικής εργασίας, και ως Νίκη,  μετατρέπεται σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στην Παρθένο Μαρία για να μετονομαστεί λίγο μετά σε Παναγία Αθηνιώτισσα, η οποία στα τέλη του 11ου αιώνα αποτέλεσε τη μητρόπολη της Αθήνας . Το Ερέχθειο μετατρέπεται σε ναό του Σωτήρος ή της Θεοτόκου, ο ναός της Αθηνάς Νίκης σε εκκλησάκι και τα Προπύλαια σε επισκοπική κατοικία.

 

Κατά  τη Φραγκοκρατία (1204-1456), τα Προπύλαια από επισκοπική κατοικία μετατρέπονται σε ανάκτορο των Φράγκων ηγεμόνων, και στην Τουρκοκρατία πια η Ακρόπολη γίνεται και πάλι το φρούριο της πόλης, όπου κατοικούσε ο Τούρκος φρούραρχος, στον Παρθενώνα γίνεται προσθήκη ενός μιναρέ για τη μετατροπή του σε τζαμί και το Ερέχθειο χρησιμοποιείτο για τη στέγαση του χαρεμιού.

 

Κατά την τελευταία περίοδο η Ακρόπολη θα υποστεί τις μεγαλύτερες ζημιές, και συγκεκριμένα το 1645 κεραυνός που πέφτει πάνω στην πυρίτιδα που  αποθήκευαν εκεί οι  Τούρκοι ανατινάζει τα Προπύλαια, ενώ την Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου 1687 στις 7 το βράδυ, κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Ακρόπολης από το δόγη της Βενετίας Φραγκίσκο Μοροζίνι μία από τις οβίδες τρυπά τη στέγη, χτυπά στα πεντακόσια βαρέλια ίδιου εύφλεκτου υλικού που ήταν αποθηκευμένο από τους Τούρκους στο κέντρο του Παρθενώνα και καταστρέφει και κεντρικό μέρος του σηκού, καταστροφή που είχε ήδη ξεκινήσει από τους Έρουλους 14 αιώνες πριν…

 

Είναι γνωστές οι εκτεταμένες καταστροφές που προκάλεσε με τη σειρά του κι ο Σκωτσέζος λόρδος Έλγιν λίγο πριν από την Επανάσταση του 1821, (1801-1802) μετά το σχετικό φιρμάνι του «καϊμακάμη» Σελίμ Γ’, ξηλώνοντας αχόρταγα, λιμασμένα, ανελέητα τα «μέλη» του. 

 

 96 ακέραια ή και ακρωτηριασμένα γλυπτά  από τον Παρθενώνα , 4 από τον Ναό Απτέρου Νίκης και 18 από το Ερέχθειο ανάμεσά τους και η μια Καρυάτιδα, 4 από το θέατρο του Διονύσου, βωμούς, κεφαλές, έργα του Φειδία, του Αλκαμένη του Αγοράκριτου, με κορυφαία αυτών σε σπουδαιότητα,  τα γλυπτά της γέννησης της Αθηνάς από το ανατολικό αέτωμα, τη μετόπη της διαμάχης της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα και τη ζωφόρο με την πομπή των Παναθηναίων  μεταφέρθηκαν με πλοία στη Μ. Βρετανία. 

 

 Ας σημειωθεί εδώ, κάτι που υποστηρίζουν Τούρκοι επιστήμονες,  ότι έως σήμερα το πρωτότυπο φιρμάνι δεν έχει εντοπιστεί ποτέ, και πως το μόνο που υπάρχει είναι μια μετάφρασή του στα ιταλικά, την οποία επικαλείται το Βρετανικό Μουσείο αρνούμενο την επιστροφή των Γλυπτών…

 

Αργότερα το 1822, οι Τούρκοι προκειμένου να αφαιρέσουν το μολύβι σπάνε τις αρχαίες πέτρες του τμήματος που έως τότε είχε διατηρηθεί ακέραιο. Μέσα  σε έναν μήνα είχαν μείνει μόνο πέτρες … Ο Μανόλης Κορρές σε συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού συμβουλίου είχε πει χαρακτηριστικά: «Οι Τούρκοι με βαριά κατέστρεψαν 500 λίθους. Πεντακόσιους  «τραυματίες» άφησαν πίσω τους, επειδή ήταν βιαστικοί. Θα μπορούσαν να είχαν καταστρέψει 50 και οι 450 να ήταν «υγιείς''»».

 

Μέσα σε περίπου 7 λεπτά μπορεί κανείς να δει σε εικόνα την ανατριχιαστική διαδρομή του πολύπαθου μνημείου, και να δακρύσει τη στιγμή του βομβαρδισμού, στο βίντεο του Κ. Γαβρά «Ακρόπολη», η πρώτη προβολή της οποίας έγινε στις 20 Μάϊου του 2003 στη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης, δίχως να προκαλέσει κάποια αρνητική αντίδραση. 

 

Το 2009 παρουσιάζεται στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης στο εσωτερικό της Αίθουσας του Παρθενώνα,  όταν και ξέσπασε «ιερός» πόλεμος.

 

 Η Εκκλησία παρεξηγήθηκε με την αναφορά του σκηνοθέτη στο έργο του  όπου ανάμεσα στα μύρια όσα πάθη που έχει περάσει το μνημείο ανά τους αιώνες, τα οποία ευρηματικά παρουσιάζει ο σκηνοθέτης, αναφέρεται και σε παλαιοχριστιανούς που βανδάλισαν το άγαλμα της Αθηνάς από το δυτικό αέτωμα της εισόδου του Παρθενώνα γύρω στο 500 μ.Χ.

 

Δημιουργήθηκε  θόρυβος φοβερός και η επίμαχη σκηνή περικόπηκε, καθώς έθιγε τα ιερά και τα όσια μας, με τον κο  Γαβρά εντέλει να βγαίνει κατά ένα τρόπο  «δικαιωμένος». 

 

Η… παρεξήγηση λύθηκε με έναν περίεργο τρόπο , εφόσον από τη μία ο   διευθυντής του Οργανισμού Ανέγερσης του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως και στη συνέχεια διευθυντής του ίδιου Μουσείου, Δημήτριος Παντερμαλής μετά από συνομιλία του με το σκηνοθέτη δηλώνει πως ο δημιουργός στην επίμαχη σκηνή αναφερόταν σε «ανθρώπους της εποχής» γενικά κι όχι σε Χριστιανούς, ενώ ο Κ. Γαβράς  αντίθετα στην Ελευθεροτυπία, την Τετάρτη 5 Αυγούστου 2009, δήλωνε πως «οι μορφές των βανδάλων, που απεικονίζονται στο βίντεό του, είναι «παλαιοχριστιανοί» κι ότι έτσι τους ανέφερε μιλώντας με τον κ. Παντερμαλή, έστω και αν ο τελευταίος δεν δέχεται τον όρο, και πως «ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης στην επικοινωνία τους κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια να αθωώσει πλήρως τους εκκλησιαστικούς κύκλους, επιμένοντας ότι την απόφαση για το «ψαλίδισμα» την έλαβε αυτοβούλως και όχι κατόπιν πιέσεων.»

 

Τα εγκλήματα  των Χριστιανών εις βάρος των εθνικών και του πάτριου ελληνικού πολιτισμού κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες αποτελούν μελανή σελίδα στην ιστορία του Χριστιανισμού, και  ιστορική πραγματικότητα, την οποία ο κος Παντερμαλής αν και διετέλεσε καθηγητής αρχαιολογίας του Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με τις δηλώσεις του επιλέγει να αγνοεί πλήρως. 

 

Ως φαίνεται αν και αρχαιολόγος, δεν θα έτυχε  να υποπέσουν στην αντίληψή του  ιστορικά τεκμήρια της εποχής της Ύστερης Αρχαιότητας περί αυτής της πραγματικότητας , όπως για παράδειγμα τα γραπτά του ρήτορα και σοφιστή Λιβανίου (4ος μ.Χ. αι.) για την καταστροφή αρχαιοελληνικών ναών και αγαλμάτων και για το κυνήγι μαγισσών εις βάρος των ειδωλολατρών (Λιβανίου «Προς τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο: Υπέρ των ελληνικών ναών»).

 

Με τούτα και με κείνα φυσικά και δεν απέφυγε η Ελλάδα για άλλη μια φορά το σκάνδαλο αφού το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι έκανε αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά του Μουσείου της Ακρόπολης, επικαλούμενο το συνταγματικό δικαίωμα των επισκεπτών του Μουσείου στην ανεμπόδιστη πρόσβαση στο βίντεο του σκηνοθέτη…

 

Και φτάνουμε στο σήμερα. 

Σε ένα σήμερα που ασθενείς πεθαίνουν περιμένοντας για μια ΜΕΘ, σε ένα σήμερα  κυριαρχίας φόβου περί του covid-19, ασφυκτικά γεμάτων κλινικών,  επιστρατεύσεων γιατρών – αλλά όχι κλινικών, και τοιαύτων δινών τα οποία  η κυβέρνηση καλείται  να βάλει σε τάξη, προσλαμβάνοντας όργανα της τάξεως, η Υπ. Πολιτισμού κα Μενδώνη εν μέσω αυτού του χάους,  για άλλη μια φορά πασχίζει να ταιριάξει το μνημείο με τον περιβάλλοντα χώρο, μιας τσιμεντούπολης πια, αποδίδοντάς του έναν πιο urban ως φαίνεται αυτή τη φορά χαρακτήρα.

 

Το πρόσχημα αποτέλεσε η «διαμόρφωση των διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, για άτομα με δυσκολία στην κίνηση» αν και με επιστολή τους τα ΑΜΕΑ έχουν ήδη δηλώσει την αντίρρησή τους ως προς τον τρόπο διαμόρφωσης, καθώς θα μπορούσαν όπως λένε να εξυπηρετηθούν με απλούστερα, ακίνδυνα, και με σεβασμό προς την αισθητική μέσα, κι όχι να γίνουν άθελά τους η αφορμή μιας καταστροφής.

 

Στη δημόσια συζήτηση «Δίχως φόβο και πάθος», που οργάνωσε την Τετάρτη 17 Μαρτίου η ομάδα Culture through Politics, την οποία παρακολούθησε και ο πρόεδρος της Ε.Σ.Μ.Α. Μανόλης Κορρές, ο οποίος όμως μέχρι τέλους παρέμεινε σιωπηλός, αποφεύγοντας να δώσει ουσιαστικές απαντήσεις ακόμα κι όταν του δόθηκε ο λόγος, ο προϊστάμενος του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων από το 1984 έως το 2010 και επιβλέπων της αναστήλωσης στην νότια πτέρυγά τους από το 2013 έως το 2016 Τάσος Τανούλας, ως ένας από τους κεντρικούς ομιλητές παρουσίασε οπτικό υλικό της  καταστρεπτικής παρέμβασης που ήδη έχει προκληθεί, πέραν των νέων διαστρώσεων από τσιμέντο, όπως αυτές που προκάλεσε στον Βράχο η χρήση κρουστικού μηχανήματος για την αφαίρεση της μεγάλης τσιμεντένιας βάσης του γερανού στα δυτικά, αλλά και η διέλευση οχήματος επί αρχαίων μαρμαροστρώσεων για τη μεταφορά τόνων οικοδομικού υλικού κοντά στο μνημείο Αγρίππα.

 

Αυτό εννοούσε άραγε ο κος Κορρές όταν στην επιστολή του τον Νοέμβριο του 2020 έγραφε πως «κάτι από την παλαιά ρομαντική εικόνα που πάντοτε θα συντηρώ στις αναμνήσεις μου θα χαθεί.»? 

 

Και εάν πρόκειται μονάχα για «χαμένο ρομαντισμό», γιατί όπως  κατήγγειλε κατά τη διάρκεια της ίδιας συζήτησης η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Δέσποινα Κουτσούμπα, ενώ προ μηνών ο Σ.Ε.Α. έχει υποβάλει αίτημα προκειμένου να γίνει αυτοψία στα έργα του Βράχου από τα μέλη του, δεν του έχει δοθεί η σχετική άδεια από την αρμόδια Εφορεία?  Και μάλιστα τώρα παραπέμπονται στον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου? 

 

Με πικρία αναρωτιέμαι αν το βίντεο του κου Γαβρά 12 χρόνια πριν τελείωσε, ή αν θα έπρεπε να επανέλθει εμπλουτίζοντάς το με μια ακόμη σκηνή εγχώριας ταυτότητας καταστροφής ,αυτή τη φορά,  του μνημείου, πριν το πέσιμο της αυλαίας και της Αθηνάς την κατάρα... 

 

 

«Mortal!» — ’twas thus Athena spake — «that blush of shame

Proclaims thee Briton, once a noble name;

First of the mighty, foremost of the free,

Now honour’d less by all, and least by me;

Chief of thy foes shall Pallas still be found.

Seek’st thou the cause of loathing? –look around.

Lo! here, despite of war and wasting fire,

I saw successive tyrannies expire.

‘Scaped from the ravage of the Turk and Goth,

Thy country sends a spoiler worse than both.

Survey this vacant, violated fane;

Recount the relics torn that yet remain:

These Cecrops placed, this Pericles adorn’d,

What more I owe let gratitude attest–

Know, Alaric and Elgin did the rest.

That all may learn from whence the plunderer came,

The insulted wall sustains his hated name:

Be ever hailed with equal honour here

The Gothic monarch and the Elgin peer:

arms gave the first his right, the last had none,

But basely stole what less barbarians won.

So when the lion quits his fell repast,

Next prowls the wolf, the filthy jackal last;

Some calm spectator, as he takes his view,

In silent indignation mix’d with grief,

Admires the plunder, but abhors the thief.

 

(The curse of Minerva  L. Byron)

 

 

Στη φώτο, η Λυδία Κονιόρδου στο μονόλογο της «Ηλέκτρας», από την Πολιτιστική Ολυμπιάδα «Όλα γύρω είναι φως», , Metropolitan Opera Νέας Υόρκης.