Wine Glass, Johannes Vermeer - Το χρώμα του κρασιού

  

                               

                                                                    Wine Glass

Johannes Vermeer

 

Το χρώμα του κρασιού 

 

                                   Wine Glass, Johannes Vermeer, Ελαιογραφία, 1658-1660, Πινακοθήκη Γκελμέντε, Βερολίνο

Σε ένα αστικό δωμάτιο, με δυο παράθυρα  στα αριστερά, το ένα καλυμμένο από μια κουρτίνα και  το δεύτερο ανοιχτό κι ακάλυπτο ν’ αποτελεί την κύρια πηγή του φωτός,   το οποίο εμφανίζεται συχνά στην τέχνη του Βερμέερ, μια  καθιστή γυναίκα, δίπλα από μια  καρέκλα,όπου βρίσκεται ακουμπισμένο ένα μουσικό όργανο, «συλλαμβάνεται» την στιγμή ακριβώς εκείνη που μόλις έχει πιεί την τελευταία γουλιά κρασιού από το γυάλινο ποτήρι, ενώ ένας άνδρας όρθιος δίπλα της έτοιμος – διαθέσιμος, να γεμίσει ξανά το ποτήρι της, κρατώντας μια καράφα αδιαφανή. Με τα δυο αυτά «τεχνάσματα», της αδιαφάνειας και του αδειάσματος του ποτηριού,  ο ζωγράφος εξαφανίζει οποιοδήποτε στοιχείο, αποζητώντας να κρατήσει επτασφράγιστο μυστικό το χρώμα του κρασιού που γεύεται η επίσης «εξαφανισμένη» πίσω από υφάσματα, γυναικεία μορφή.  

 

Είναι εμφανές το ψυχολογικό «παιχνίδι» αλλά και το μυστήριο ανάμεσα στους πρωταγωνιστές του έργου, μέσω του οποίου ο Βερμέερ τελικά μιλά για διαθέσεις και συναισθήματα, μέσα από τις αντιθέσεις των χρωμάτων και των τόνων αλλά και των κινήσεων, που καταλήγουν στην γενικότερη τελικά  αμφισημία του έργου. 

 

Η καθισμένη μορφή φέρει το ποτήρι μπροστά στο πρόσωπό της, καλύπτοντάς το εντελώς, ώστε να βρεθούν, σαν ένα άλλο κρασί, στην αδιαφάνεια η διάθεση κι έκφρασή της,  και  με το ελεύθερο χέρι της σφικτά κρατημένο κοντά στην κοιλιά, σε μια στάση καθόλα συντηρητική, αυστηρή, συνεσταλμένη και κλειστή, μοιάζει να αποζητά την αποφυγή οποιασδήποτε σωματικής ή οπτικής επαφής με τον άνδρα.

Ακόμα κι ο ίδιος ο τρόπος που κρατά το ποτήρι υποδηλώνει ένα είδος ανασφάλειας, αφού έτσι κρατά κάποιος ένα ποτήρι  όταν δοκιμάζει το κρασί κι όχι όταν είναι αποφασισμένος να πιει. 

 

Με το λευκό κάλυμμα στο κεφάλι, ντυμένη με ένα ροζ σατέν φόρεμα διακοσμημένο με χρυσά κεντήματα δεν αφήνει κανένα περιθώριο θέασης. Όμως όσο κι αν το κεφάλι κρύβεται πουριτανικά κάτω από το λευκό ύφασμα, το ροζ του φορέματός της από τη γενετήσια περιοχή και προς τα κάτω, μετατρέπεται σε έντονο κόκκινο για να συναντήσει ένα πάτωμα επίσης βαμμένο στο κόκκινο του κρασιού, με αφορμή την αντανάκλαση του βιτρό...

 

Σε πλήρη αντίθεση ο άνδρας προβάλλεται ολόκληρος, σε εντελώς ανοικτή στάση, τυλιγμένος σ’ ένα πρασινωπό - γκρι μανδύα, με το πρόσωπό του να πλαισιώνεται από ένα μαύρο με φαρδύ γείσο καπέλο, χαρακτηριστικό που έρχεται σε πλήρη αρμονία με το αστικό περιβάλλον του χώρου, με το βλέμμα και με το «άνοιγμα» του σώματος του προς την μεριά της, περιμένοντας κάτι από εκείνη. Κι είναι η αίσθηση της προσμονής του αρσενικού, ίσως, η μόνη ξεκάθαρη έννοια στο έργο. Όχι όμως, απαραίτητα, και το τί είναι αυτό που προσμένει τελικά.  

 

Στην άδεια καρέκλα το μουσικό όργανο αλλά και οι παρτιτούρες που φωτίζονται επάνω στο τραπέζι μιλούν για μουσική, μα αποτελεί επίσης μυστήριο το αν η μουσική αυτή μέλλει να ακουστεί, ή ήδη στο παρελθόν ανήκει. Η μουσική και το κρασί όμως αποτελούν τα κύρια στοιχεία των λεγόμενων «ερωτικών συνομιλιών», ενός είδους που έχει τις ρίζες του στην ολλανδική ζωγραφική της εποχής, με το οποίο θα καταπιαστεί συχνά ο ζωγράφος. Είναι συμπερασματικά πολύ πιθανό λοιπόν, να βρισκόμαστε μπροστά από μια σκηνή αποπλάνησης, και η αναμονή του άνδρα να αφορά στην ερωτική επιθυμία προς το μυστηριώδες και καλυμμένο πρόσωπο της κοπέλας η οποία σαν σε γυναίκα να μεταμορφώνεται  τη στιγμή τούτη ακριβώς της αποτύπωσής της στον καμβά από τον ζωγράφο. 

 

Στον αντίποδα, στο βιτρό του ανοιχτού παραθύρου, απέναντί της,  απεικονισμένη μια άλλη γυναίκα, με ινία στα χέρια, προσωπογραφία της Μετριοπάθειας, να την κοιτά σαν να θέλει το κόκκινο του ρούχου της να συγκρατήσει.¹

    

Ο Βερμέερ στον πίνακα αυτό δημιουργώντας αλλεπάλληλα ερωτήματα-καθρεφτίσματα, ακροβατεί ανάμεσα στην ηθικολογία και την παρόρμηση, ανάμεσα στον πουριτανισμό και τη φύση του ενστίκτου του έρωτα, ανάμεσα στο λευκό και το κόκκινο χρώμα του κρασιού στην αδιαφανή κανάτα... Δημιουργεί ένα μυστήριο κινηματογραφικό, αποκρύπτοντας με μαεστρία το στοιχείο εκείνο που αποτελεί εμμέσως και τον τίτλο του έργου του, ακριβώς για να δώσει την ελευθερία της επιλογής στον θεατή, αλλά και στην στιγμή, να σταθεί στην ηθικολογία νιώθοντας την τελευταία σταγόνα κρασιού να κυλά στο λαιμό του δροσερή, λευκή κι άσπιλη, ή βαθιά, αιματηρά, ηδονικά - οδυνηρά κόκκινη.

Ένα κόκκινο…βελούδινο, Βουργουνδίας.  

 

 

 

 

¹Η εικόνα του βιτρό, είναι πολύ πιο εμφανής στον πίνακα της ίδιας σχεδόν περιόδου του Γιαν Βερμέερ «The Girl with the Wine Glass», όπου το στοιχείο της αποπλάνησης, όπως κι η εικόνα του βιτρό,  πια μοιάζει να «αποκαλύπτεται», να γίνεται ξεκάθαρη επιθυμία και θέμα ερωτικό, ενώ το πρόσωπο και το κρασί ξεσκεπάζουν τα χρώματά τους.

 

 

  

 

 

The Girl with the Wine Glass, Johannes Vermeer,

Ελαιογραφία, 1659-1660, Herzog Anton Ulrich Museum